ប្រវត្តិរបស់អធិរាជសង្គ្រាមម៉ុងហ្គោល ហ្គឺហ្គីខាន់

មេដឹកនាំម៉ុងហ្គោលី ហ្គឺហ្គីខាន់ ពិឆ្នាំ១១៦២​ ដល់ ឆ្នាំ១២២៧ បានក្រោកឡើងពីការចាប់ផ្តើមពីសម្ព័ន្ធតូចតាច ដើម្បីបង្កើតចក្រភព ដែលមានទឹកដីដ៏ធំជាងគេបំផុតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ។ បន្ទាប់ពីការបង្រួបបង្រួមកុលសម្ព័ន្ធនៃខ្ពង់រាបម៉ុងហ្គោលី គាត់បានវាយយកឈ្នះពាក់កណ្ដាលដ៏ធំនៃអាស៊ីកណ្តាល និង ប្រទេសចិន។ កូនចៅរបស់គាត់បានពង្រីកចក្រភពនេះបន្ថែមទៀតដោយឆ្ពោះទៅកន្លែងឆ្ងាយៗ ដូចជាប៉ូឡូញ វៀតណាម ស៊ីរី និង កូរ៉េ។

នៅក្នុងកម្រិតកំពូលរបស់ពួកគេ ម៉ុងហ្គោលបានគ្រប់គ្រងចន្លោះពី ១១ ទៅ ១២ លានម៉ាយការ៉េដែលជាតំបន់មួយដែលមានទំហំប៉ុនទ្វីបអាហ្វ្រិក។ មនុស្សជាច្រើនត្រូវបានគេសម្លាប់នៅក្នុងដំណើរនៃការឈ្លានពានរបស់ហ្គីហ្គីខាន់។ ប៉ុន្តែគាត់ក៏បានផ្តល់សេរីភាពខាងសាសនា ការធ្វើទារុណកម្មត្រូវបានលុបបំបាត់ ជំរុញការធ្វើពាណិជ្ជកម្ម និង បង្កើតប្រព័ន្ធប្រៃសណីយ៍អន្តរជាតិដំបូងគេ។ ហ្គេនជីខាន់បានស្លាប់នៅឆ្នាំ ១២២៧ ក្នុងអំឡុងយុទ្ធនាការយោធាប្រឆាំងនឹងនគរស៊ីចិន (Xi Xia) របស់ប្រទេសចិន។ កន្លែងដលគាត់បានសម្រាកចុងក្រោយក៏ស្ថិតនៅក្នុងភាពអាថ៌កំបាំងនោះឡើយ។

ជីវិតដំបូងរបស់ ហ្គឺហ្គីខាន់ (Genghis Khan)

ហ្គឺហ្គីខាន់ដំបូងមានឈ្មោះថា Temujin ក្រោយមកបានប្ដូរទៅជា Genghis Khan បានកើតនៅឆ្នាំ ១១៦២ ជិតព្រំដែនរវាងម៉ុងហ្គោលី និង ស៊ីបេរី។ រឿងព្រេងបញ្ជាក់ថាគាត់បានចូលមកក្នុងពិភពលោកដោយក្តាប់កំណកឈាមនៅក្នុងដៃស្តាំរបស់គាត់។ ម្ដាយរបស់គាត់ត្រូវបានឪពុកចាប់ពង្រត់ហើយ បង្ខំឲ្យ រៀបការ។ នៅពេលនោះកុលសម្ព័ន្ធពនេចររាប់សិបនាក់នៅលើត្រកូលអាស៊ីកណ្តាលកំពុងតែប្រយុទ្ធ និង លួចពីគ្នាទៅវិញទៅមក។

ហើយជីវិតសម្រាប់ Temujin គឺឃោរឃៅនិង មិនអាចទាយទុកជាមុនបាន។ មុនពេលគាត់មានអាយុ ១០ ឆ្នាំ ឪពុករបស់គាត់ត្រូវបានសម្លាប់ដោយត្រកូលសត្រូវ។ ត្រកូលផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ Temujin បន្ទាប់មកបានបោះបង់ចោលគាត់ ម្តាយ និង បងប្អូន ៦ នាក់របស់គាត់ដើម្បីចៀសវាងកុំចិញ្ចឹមពួកគេ។

តើអ្នកដឹងទេ? មេដឹកនាំម៉ុងហ្គោលីលោក Genghis Khan មិនដែលអនុញ្ញាតិអោយនរណាម្នាក់គូររូបគំនូររូបចម្លាក់រូបចម្លាក់របស់គាត់រឺឆ្លាក់រូបភាពរបស់គាត់លើកាក់ទេ។ រូបភាពដំបូងរបស់គាត់បានលេចចេញបន្ទាប់ពីមរណភាពរបស់គាត់តែប៉ុណ្ណោះ។

មិនយូរប៉ុន្មានលោក Temujin បានសម្លាប់បងប្រុសបង្កើតរបស់គាត់ដែលជាមេគ្រួសារ ហើយគាត់បានឡើងធ្វើជាមេគ្រួសារដ៏ក្រីក្រមួយនេះជំនួស។ នៅពេលមួយគាត់ត្រូវបានចាប់ជំរិត និង ធ្វើជាទាសករដោយត្រកូលដែលបានបោះបង់ចោល។គាត់។ ប៉ុន្តែនៅទីបំផុតគាត់អាចរត់គេចបាន។

នៅឆ្នាំ ១១៧៨ Temujin បានរៀបការជាមួយ Borte ដែលគាត់នឹងមានកូនប្រុស ៤ នាក់ និង កូនស្រីមួយចំនួនដែលមិនស្គាល់។ គាត់បានចាប់ផ្តើមជួយសង្គ្រោះ Borte ដែលហ៊ានណាស់បន្ទាប់ពីនាងត្រូវបានគេចាប់ពង្រត់ហើយមិនយូរប៉ុន្មានគាត់បានចាប់ផ្តើមបង្កើតសម្ព័ន្ធភាពដោយបង្កើតកេរ្តិ៍ឈ្មោះជាអ្នកចម្បាំង និង ទាក់ទាញអ្នកតាម និង គាំទ្រគាត់កាន់តែច្រើនឡើងៗ ។ ភាគច្រើននៃអ្វីដែលយើងដឹងអំពីកុមារភាពរបស់ហ្គឺហ្គីខន គឺមកពី“ ប្រវត្តិអាថ៌កំបាំងរបស់ម៉ុងហ្គោល” ដែលជាស្នាដៃ ដែលគេស្គាល់ច្រើនជាងគេបំផុតនៃប្រវត្តិសាស្ត្ រនិង អក្សរសាស្ត្រម៉ុងហ្គោលីដែលត្រូវបានសរសេរភ្លាមៗបន្ទាប់ពីគាត់ស្លាប់។

បង្រួបបង្រួមម៉ុងហ្គោលី របស់ Genghis Khan

Temujin ជាអ្នកប្រឆាំងនឹងទំនៀមទម្លាប់។ Temujin បានដាក់សម្ព័ន្ធមិត្តដែលមានសមត្ថភាពជាជាងសាច់ញាតិនៅក្នុងមុខតំណែងសំខាន់ៗ ហើយបានសម្លាប់មេដឹកនាំនៃកុលសម្ព័ន្ធសត្រូវខណៈពេលដែលបញ្ចូលសមាជិកដែលនៅសល់ទៅក្នុងត្រកូលរបស់គាត់។

គាត់បានបញ្ជាឱ្យរាល់ការលួចប្លន់រង់ចាំរហូតដល់បន្ទាប់ពីទទួលបានជ័យជម្នះទាំងស្រុង ហើយគាត់បានរៀបចំអ្នកចម្បាំងរបស់គាត់ជាអង្គភាពចំនួន ១០ ដោយមិនគិតពីបងប្អូន។ ថ្វីត្បិតតែ Temujin ជាអ្នកមានជំនឿលើព្រលឹងក៏ដោយអ្នកដើរតាមគាត់រួមបញ្ចូលទាំងគ្រិស្តសាសនិក ឥស្លាម និង ពុទ្ធសាសនា។ នៅឆ្នាំ ១២០៥ គាត់បានឈ្នះគូប្រជែងទាំងអស់រួមទាំងអតីតមិត្តល្អបំផុតរបស់គាត់ឈ្មោះចាគូកា (Jamuka)។

នៅឆ្នាំបន្ទាប់គាត់បានកោះប្រជុំអ្នកតំណាងមកពីគ្រប់តំបន់នៃទឹកដី ហើយបានបង្កើតប្រទេសមួយដែលមានទំហំស្រដៀងនឹងម៉ុងហ្គោលីសម័យទំនើប។ គាត់ក៏ត្រូវបានគេប្រកាសឈ្មោះជីងជីសខាន់ ដែលបកប្រែថា“ អ្នកគ្រប់គ្រងទូទៅ- Universal Ruler,” ជាឈ្មោះដែលត្រូវបានគេស្គាល់នៅភាគខាងលិចថា ហ្គេនជីខាន។

បង្កើតចក្រភពមួយ

ដោយបានបង្រួបបង្រួមកុលសម្ព័ន្ធជួរភ្នំហ្គេនជីខាន់ បានគ្រប់គ្រងលើប្រជាជនប្រហែល ១ លាននាក់។ ដើម្បីលុបបំបាត់បុព្វហេតុប្រពៃណីនៃសង្គ្រាមកុលសម្ព័ន្ធ គាត់បានលុបចោលមរតកអភិជន។ គាត់ក៏បានហាមឃាត់ការលក់ និង ការចាប់ជំរិតស្ត្ រីដោយហាមឃាត់ការជាប់ឃុំឃាំងរបស់ម៉ុងហ្គោលី និង ធ្វើឱ្យចោរលួចសត្វពាហនៈត្រូវទទួលទោសដល់ស្លាប់។

ម៉្យាងវិញទៀតលោកហ្គេនជីខាន់បានបញ្ជាឱ្យមានការប្រើប្រាស់ប្រព័ន្ធសរសេរមួយដែលធ្វើជំរឿនទៀងទាត់ផ្តល់អភ័យឯកសិទ្ធិការទូត ដល់ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបរទេស និង អនុញ្ញាតឱ្យមានសេរីភាពខាងជំនឿសាសនា ដោយកាលពីមុនគំនិតនេះត្រូវបានគេរកឃើញនៅកន្លែងផ្សេងទៀត។

យុទ្ធនាការដំបូងរបស់ហ្គេនជីខាន់នៅខាងក្រៅម៉ុងហ្គោលីបានធ្វើឡើងប្រឆាំងនឹងនគរស៊ីស៊ី នៅពាយព្យនៃប្រទេសចិន។ បន្ទាប់ពីការវាយឆ្មក់ជាបន្តបន្ទាប់ ម៉ុងហ្គោលបានចាប់ផ្តើមគំនិតផ្តួចផ្តើមដ៏សំខាន់មួយក្នុងឆ្នាំ ១២០៩ ដែលនាំពួកគេទៅដល់មាត់ទ្វារយិនឈួនដែលជារដ្ឋធានីស៊ីស៊ី។ មិនដូចកងទ័ពដទៃទៀតទេម៉ុងហ្គោលបានធ្វើដំណើរដោយគ្មានរថភ្លើងផ្គត់ផ្គង់ក្រៅពីសេះបម្រុងដ៏ធំមួយ។ កងទ័ពមានទ័ពសេះសុទ្ធស្ទើរតែទាំងអស់ដែលជាអ្នកជិះសេះជំនាញ និង បាញ់ធ្នូ និង ព្រួញ។ នៅយិនឈួន ពួកម៉ុងហ្គោលបានពង្រាយការ ដោយការធ្វើដូចជាដកទ័ពចេញ ដែលនេះជាយុទ្ធសាស្ត្របស់ពួកគេ ហើយបន្ទាប់មកបានធ្វើការឡោមព័ទ្ធ។ ទោះបីជាការប៉ុនប៉ងរបស់ពួកគេដើម្បីជន់លិចទីក្រុងបានបរាជ័យក៏ដោយក៏មេដឹកនាំស៊ីស៊ីបានដាក់និងថ្វាយសួយសារអាករ ជូនដល់ទ័ពម៉ុលហ្គោលជាការគោរព។

បន្ទាប់ម៉ុងហ្គោលីបានវាយប្រហារទៅលើរាជវង្សជិននៅភាគខាងជើង ប្រទេសចិនដែលមេដឹកនាំរបស់ខ្លួនបានធ្វើខុសក្នុងការទាមទារអោយដាក់ស្នើសល់ងឲហ្គឹន ហ្គីខាន់។ ចាប់ពីឆ្នាំ ១២១១ ដល់ ១២១៤ ជនជាតិម៉ុងហ្គោលដែលមានចំនួនលើស បានវាយលុកទីជនបទហើយបានបញ្ជូនជនភៀសខ្លួនទៅទីក្រុង។

កង្វះខាតស្បៀងអាហារបានក្លាយជាបញ្ហាហើយកងទ័ពជិនបានបញ្ចប់ការសម្លាប់កសិកររាប់ម៉ឺននាក់របស់ខ្លួន។ នៅឆ្នាំ ១២១៤ ម៉ុងហ្គោលបានឡោមព័ទ្ធរដ្ឋធានីហ្សុងឌូ (ឥឡូវនេះទីក្រុងប៉េកាំង) ហើយអ្នកគ្រប់គ្រងជិនបានយល់ព្រមប្រគល់នូវសូត្រប្រាក់ មាស និងសេះជាច្រើនដល់ម៉ុហ្គោល។ នៅពេលដែលអ្នកគ្រប់គ្រងជិនបានរផ្លាសប្ដូរទីតាំងរបស់ខ្លួននៅខាងត្បូងទៅទីក្រុង Kaifeng បន្ទាប់មកហ្គេនជីខាន់បានយករឿងនេះថាជាការរំលោភលើកិច្ចព្រមព្រៀងរបស់ពួកគេហើយដោយមានជំនួយពីអ្នករត់ចោលជិនបានបណ្តេញមកហ្សុងឌូវីញ។

នៅឆ្នាំ ១២១៩ ហ្គេនគីខាន់បានធ្វើសង្គ្រាមប្រឆាំងនឹងចក្រភពខាមសឺមនៅចក្រភពតូមិនីស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន អាហ្វហ្គានីស្ថាន និង អ៊ីរ៉ង់។ ព្រះចៅស៊ុលតង់នៅទីនោះបានព្រមព្រៀងលើសន្ធិសញ្ញាពាណិជ្ជកម្មមួយ ប៉ុន្តែនៅពេលដែលការដឹកទំនិញលើកទីមួយមកដល់ ទំនិញរបស់ខ្លួនត្រូវបានគេលួចហើយឈ្មួញរបស់គេត្រូវបានសម្លាប់។

ស្តេចស៊ុលតង់បានសំលាប់ឯកអគ្គរដ្ឋទូតខ្លះរបស់ហ្គេនជីខាន់។ ទោះបីជាត្រូវបានគេរាប់បញ្ចូលជាថ្មីម្តងទៀតក៏ដោយក៏ជនជាតិម៉ុងហ្គោលបានវាយដណ្តើមយកទីក្រុង Khwarezm បន្ទាប់ពីទីក្រុងមួយទៀតរួមមាន Bukhara, Samarkand និង Urgench។

កម្មករជំនាញដូចជាជាងឈើ និង គ្រឿងអលង្ការជាធម្មតាត្រូវបានគេជួយសង្គ្រោះខណៈដែលពួកអភិជន និង ពួកប្រឆាំងនឹងទាហានត្រូវបានសម្លាប់។ ទន្ទឹមនឹងនេះកម្មករដែលគ្មានជំនាញត្រូវបានគេប្រើជាខែលរបស់មនុស្សក្នុងពេលមានការវាយលុកបន្ទាប់។ គ្មាននរណាម្នាក់ដឹងច្បាស់ថាតើមានមនុស្សប៉ុន្មាននាក់បានស្លាប់ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមនៅហ្គឺហ្គីខាន់មួយផ្នែកនោះទេដោយសារតែជនជាតិម៉ុងហ្គោលបានផ្សព្វផ្សាយរូបភាពដ៏កាចសាហាវរបស់ពួកគេជាមធ្យោបាយនៃការរីករាលដាលភេរវកម្ម។

មរណភាពរបស់ហ្គេនជីខាន់ និង ការបន្តចក្រភព

នៅពេល Genghis Khan បានវិលត្រឡប់ទៅប្រទេសម៉ុងហ្គោលីនៅឆ្នាំ ១២២៥ គាត់បានគ្រប់គ្រងទឹកដីជាច្រើនពីសមុទ្រជប៉ុន ទៅ សមុទ្រ Caspian។ ទោះយ៉ាងណាគាត់មិនបានសម្រាកយូរទេមុនពេលងាកទៅរកនគរស៊ីស៊ីដែលបានបដិសេធមិនចូលរួមចំណែកកងទ័ពដល់ការលុកលុយ Khwarezm។

នៅដើមឆ្នាំ ១២២៧ សេះមួយបានទម្លាក់លោក Genghis Khan ទៅដីបណ្តាលឱ្យរងរបួសផ្ទៃក្នុង។ លោកបានបន្តយុទ្ធនាការនេះប៉ុន្តែសុខភាពរបស់លោកមិនជាសះស្បើយឡើយ។ គាត់បានទទួលមរណភាពនៅថ្ងៃទី ១៨ ខែសីហាឆ្នាំ ១២២៧ មុនពេលស៊ីស៊ីត្រូវបានកំទេច។

ហ្គេនជីខាន់ បានវាយដណ្តើមយកដីបានច្រើនជាងទ្វេដងដូចមនុស្សដទៃទៀតក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រដែលនាំអរិយធម៌ខាងកើត និង ខាងលិចចូលមកក្នុងដំណើរការគ្រប់គ្រប់របស់គាត់។ កូនចៅរបស់គាត់រួមទាំង អូហ្គូឌី និង ឃូប៊ីឡៃខាន់ ក៏ជាអ្នកដណ្តើមយកជ័យជំនះផងដែរដោយកាន់កាប់អឺរ៉ុបខាងកើត មជ្ឈឹមបូព៌ា និង ប្រទេសចិនផ្សេងទៀត ក្នុងចំណោមកន្លែងផ្សេងទៀត។ ម៉ុងហ្គោលថែមទាំងបានលុកលុយប្រទេសជប៉ុន និ ងចាវ៉ាមុនពេលចក្រភពរបស់ពួកគេបែកបាក់គ្នានៅសតវត្សរ៍ទី ១៤ ។ កូនចៅចុងក្រោយរបស់ហ្គេនជីខាន់ត្រូវបានទម្លាក់ពីតំណែងនៅឆ្នាំ ១៩២០ ។

ដោយ៖ សុវណ្ណាឌី