ដោយសារតែការអាក់ខាននៃការសិក្សាស្រាវជ្រាវពីបុរេប្រវត្តិរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ទើបមិនមានអ្នកណាម្នាក់បាន ដឹងអោយប្រាកដថា តើប្រជាជនខ្មែរបានរស់នៅលើទឹកដីរបស់ខ្លួនតាំងពីពេលណាមក។ បើតាមផ្ទាំងសិលាចារឹកស្ថិតក្នុង រូងភ្នំនៅភាគខាងជើងនៃប្រទេសកម្ពុជាបានអោយដឹងថាមនុស្សដែលបានប្រើប្រាស់ដុំថ្មធ្វើជាឧបករណ៍បានរស់នៅ ក្នុងរូងភ្នំតាំងពី៤០០០មុនគ.សមកម្លេះ។
ហើយដំណាំស្រូវត្រូវបានដាំដុះនៅលើទឹកដីកម្ពុជាតាំងតែពីមុនសតវត្ស ទី១នៃព.សមកម្លេះ។ ហើយប្រជាជនកម្ពុជាដំបូងបានមករស់នៅទីនេះមុនកាលបរិច្ឆេទខាងលើទៅទៀត។ ហើយប្រហែលជានិរទេសខ្លួនមកពីភាគខាងជើង ទោះបីជាពុំបានដឹងពីភាសានិយាយ និង ជីវិតរស់នៅរបស់ពួកគេក៏ដោយ។
នៅដើមសតវត្សទី១នៃព.ស. ពួកអ្នកជំនាញជនជាតិចិនក៏បានចាប់ផ្តើមសរសេរអំពីវត្តមានអាណាចក្រមួយក្នុង ប្រទេសកម្ពុជាដែលស្ថិតលើឆ្នេរ និងនៅឆ្ងាយពីមាត់សមុទ្រ។ អាណាចក្រនេះមានលក្ខណៈពាក់ព័ន្ធរួចទៅហើយ ជាមួយនឹងវប្បធម៌ឥណ្ឌា ដែលបានផ្តល់នូវអក្ខរក្រម ទំរង់សិល្បៈ រចនាបទនៃស្ថាបត្យកម្ម សាសនា(ហិណ្ឌូ និងព្រះពុទ្ធ) និងប្រព័ន្ធនែការបែងចែកថ្នាក់ និង ឋានានុក្រមថ្នាក់ដឹកនាំ។
បើតាមជំនឿអ្នកស្រុកវិញថា លក្ខណៈសំខាន់នៃព្រលឹងវិញ្ញាណក្ខ័ន្ធរបស់់បុព្វបុរស គឺវាមានការពាក់ព័ន្ធ ឬ លាយទ្បំជាមួយនឹងសាសនាឥណ្ឌា ហើយវាពិតជាបានបន្សល់ទុកនូវឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
វប្បធម៌ អរិយធម៌របស់ប្រទេសកម្ពុជានាសម័យបច្ចុប្បន្ននេះ មានឬសគល់តាំងពីសតវត្សទី១ រហូតដល់ សតវត្ស ទី៦មកម្លេះ ដែលពេលនោះត្រូវបានគេហៅថាសម័យហ្វូណន ជាសម័យមួយដែលមានភាពចំណាស់ជាងគេក្នុងតំបន់អាស៊ី អាគ្នេយិ៍ មួយនេះ។ ចាប់ពីពេលនោះហើយ គឺជាពេលនៃការវិវត្តន៍ភាសាខ្មែរ ដែលជាផ្នែកមួយនៃអំបូរមនខ្មែរ ហើយ មានលាយជាមួយនឹងភាសាបាលីសំស្ក្រឹត។
ជាឧទាហរណ៍ ពួកប្រវត្តិវិទូបានកត់សំគាល់ថាប្រជាជនកម្ពុជាមាន លក្ខណៈខុសប្លែកពីប្រទេសជិតខាងដោយសារសំលៀកបំពាក់ ដូចជាការប្រើប្រាស់ក្រមា យកមកជួតក្បាលជំនួស អោយការពាក់មួកជាដើម។ សម័យហ្វូណនបានត្រួសត្រាយផ្លូវខ្មែរអោយបានឈានឆ្ពោះទៅរកអាណាចក្រអង្គរ ជាមួយនឹងការកាន់កាប់អំណាច ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២ក្នុងឆ្នាំ៨០២។
៦០០ឆ្នាំបន្ទាប់បានបង្ហាញអោយឃើញពីឥទ្ធិពលដ៏ខ្លាំងក្លានៃ អាណាចក្រខ្មែរ ដែលពេលនោះមានផ្ទៃដីលាតសន្ធឹងយ៉ាងធំធេងក្នុងភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយិ៍។ ដោយមានព្រំដែនជាប់នឹងប្រទេសភូមា ភាគខាងកើតជាប់នឹងសមុទ្រចិនខាងត្បូង រីឯភាគខាងជើងវិញជាប់នឹងប្រទេសលាវ។
ព្រះមហាក្សត្រនាអំទ្បុងពេល នោះបានសាងសង់ប្រាសាទបុរាណជាច្រើន ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលជាអច្ឆរិយៈវត្ថុទី៧នៅលើពិភពលោក។ ព្រះមហាក្សត្រដែលបានសម្រេចបាននូវជោគជ័យដ៏ធំធេងអស្ចារ្យនេះ រួមមាន៖
- ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២
- ព្រះបាទន្ទ្រវរ្ម័នទី១
- ព្រះបាទសូរយ្យវរ្ម័នទី២
- និងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាដើម
ដោយមិនត្រឹមតែកសាងប្រាសាទតែមួយមុខប៉ុណ្ណោះទេ ពួកទ្រង់ក៏បានចូលរួមក្នុងការបង្កើតនូវស្នាដៃឯកវិស្វកម្មបែបបុរាណ ដូចជា ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រដ៏មានអត្ថប្រយោជន៍បំផុត ដែលក្នុងនោះមានបារាយិ៍ ដែលជាបឹងដ៏ធំមួយដែលបង្កើតទ្បើងដោយមនុស្សសុទ្ធសាធ ដោយមិនមានគ្រឿងយន្តកសិកម្មនោះទេ និង ព្រែកជីកដែលអាចផ្តល់ដល់ប្រជាជន៍នូវលទ្ធភាពធ្វើស្រែបាន៣ដងក្នុងមួយឆ្នាំ ហើយជាងនេះទៀតសោត ផ្នែកខ្លះ នៃប្រព័ន្ធនេះត្រូវបានយកមកប្រើប្រាស់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃទៀតផង។
១. ស្ថានភាពសង្គមមុនសម័យអង្គរ នគរភ្នំ និង នគរចេនឡា
នៅដើមគ្រឹស្តសករាជមានរដ្ឋមួយដែលសំខាន់ជាងគេបានកើតឡើងនៅអាស៊ី អាគ្នេយ៍ មានឈ្មោះថាអាណាចក្រភ្នំ។ នេះបើយោងតាមឯកសារអ្នកការទូតកាំងថៃ បឋមក្សត្រនៃអាណាចក្រភ្នំឈ្មោះហ៊ុនទៀន នៅឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិនក្នុងកំឡុងសតវត្សទី១ អាណាចក្រភ្នំ ជាមហាអំណាចមួយដែលមានរដ្ឋចំណុះមួយចំនួន។
ដោយឆ្លៀតឱកាសនៃការធ្លាក់ចុះខ្សោយនៃអាណាចក្រភ្នំ ព្រះរាជានគរ ចេនឡា ព្រះនាមភវវរ្ម័ន បានលើកទ័ពមកវាយ និង ដាក់អាណាចក្រភ្នំជាចំណុះ។ ក្រោយមកចេនឡាក៏បានទទួលឋានៈជារដ្ឋអធិតេយ្យរហូតដល់ពាក់កណ្តាលទី២នៃសតវត្សទី៨។
នៅសតវត្សទី៨ ចេនឡាស្ថិតក្នុងសម័យកាលខ្មៅងងឹត គ្មានស្ថេរភាព នយោបាយដោយការបែកបាក់ផ្ទៃក្នុង។ នេះជាមូលហេតុដែលនាំអោយប្រទេសជ្វាហ៊ានលូកដៃមកវាយលុក និង លូកលាន់កិច្ចការផ្ទៃក្នុងរបស់ ប្រទេសជាតិខ្មែរនាសម័យនោះ។
២. ស្ថានភាពសង្គមសម័យអង្គរ
ពីឆ្នាំ ៨០២ ដល់ឆ្នាំ ៩៤៤ ជាដំណាក់កាលនៃការកសាងជាតិឡើងវិញ តែរហូតដល់ពាក់ដំណាក់កាលទី១ នៃសតវត្សទី៩ ការបង្កើតក្រុងអង្គរគឺជាការបង្កើតរបបគ្រប់គ្រងថ្មីមួយ ដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី២។ ទ្រង់បានរៀបចំសន្តិវង្សអង្គរមុនគេបង្អស់ ព្រមទាំងបានគ្រងរាជ្យយូរជាងក្សត្រមុនៗទៀតផង ពីឆ្នាំ៨០២ ដល់ឆ្នាំ ៨៥០។ ក្នុងដំនាក់កាលនោះមានព្រឹត្តិការណ៍ជា ច្រើនដូចជា៖
- ការរំដោះជាតិចេញពីការត្រួតត្រារបស់ជ្វា
- ការបង្រួបបង្រួមជាតិ
- ការកសាងរាជធានី សោធបុរៈ
- ការខិតខំ ពង្រីកនយោបាយដើម្បីពង្រីកវិស័យកសិកម្ម និង សេដ្ឋកិច្ចនៅសម័យនោះ
- ពីឆ្នាំ ៩៤៤ ដល់ ១១៧៧ ជាដំណាក់រុងរឿង និង រីកចម្រើនរបស់ចក្រភពអង្គរ។
- ពីឆ្នាំ ១១៧៧ ដល់ ១២១៨ ជាដំនាក់កាលរុងរឿងបំផុតរបស់ប្រវត្តិសាស្ត្រកម្ពុជាដែលពុំធ្លាប់មានមកក្នុង ប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិ ហើយដែលផ្តើមឡើងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ ព្រះអង្គជាវីរបុរសរំដោះជាតិអោយផុត ចេញពីចាមឈ្លានពាន ហើយបានដឹកនាំប្រទេសជាតិឆ្ពោះទៅកាន់យុគមួយនៃប្រវត្តិសាស្ត្រជាតិដែលគេហៅថា យុគមាស។
សូមរង់ចាំការអានភាគ២ ជាបន្តទៀត……………………..