នៅឆ្នាំ១៩៨៩ ចលនាបដិវត្តន៍ប្រជាជនបានផ្ទុះឡើងនៅក្នុងតំបន់អឺរ៉ុបខាងកើត រហូតធ្វើឲ្យរបបកុម្មុយនិស្តរណបសូវៀតត្រូវដួលរលំជាបន្តបន្ទាប់ រហូតធ្វើឲ្យប្លុកកុម្មុយនិស្តនៅអឺរ៉ុបខាងកើតត្រូវបាក់បែកខ្ចាត់ខ្ចាយស្ទើរតែអស់គ្មានសល់ ជំនួសមកវិញដោយរបបប្រជាធិបតេយ្យតាមបែបលោកខាងលិច។
នយោបាយកំណែទម្រង់របស់លោកហ្គ័របាឆូវ គឺជាកត្តាដ៏ធំមួយ ដែលជួយជំរុញឲ្យចលនាបដិវត្តន៍នេះបានទទួលជោគជ័យ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលលោកហ្គ័របាឆូវមិនបានរំពឹងទុកនោះ គឺបដិវត្តន៍ឆ្នាំ១៩៨៩នេះមិនមែនកើតមានឡើងតែនៅអឺរ៉ុបខាងកើតនោះទេ តែបានរាលដាលទៅដល់សហភាពសូវៀតខ្លួនឯងផ្ទាល់។
ដំណើរឆ្ពោះទៅរកការដួលរលំនៃសហភាពសូវៀតបានចាប់ផ្តើមឡើងពីរដ្ឋជាប់នឹងសមុទ្របាល់ទិក គឺអេស្តូនី ឡេតូនី និងលីទុយអានី។ ប្រទេសទាំង៣នេះធ្លាប់ជាប្រទេសឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែត្រូវបានសូវៀតកាត់យកមកដាក់ជាទឹកដីរបស់ខ្លួន តាមរយៈកិច្ចព្រមព្រៀង រវាងស្តាលីន និងហ៊ីត្លែរ នៅឆ្នាំ១៩៣៩។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាប្រជាជននៅក្នុងប្រទេសទាំង៣នេះ តែងតែចាត់ទុកខ្លួនឯងជាប្រទេសឯករាជ្យ តែស្ថិតក្រោមការកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់ពីសំណាក់សហភាពសូវៀត។
នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៨៩ នៅក្នុងពេលដែលចលនាបដិវត្តន៍កំពុងតែផ្ទុះឡើងយ៉ាងពេញទំហឹង នៅអឺរ៉ុបខាងកើត ហើយឆ្លៀតក្នុងឱកាសខួប ៥០ឆ្នាំ នៃកិច្ចព្រមព្រៀងស្តាលីន-ហ៊ីត្លែរឆ្នាំ១៩៣៩ (តាមពិតគឺកិច្ចព្រមព្រៀងម៉ូឡូតូវ-រីបេនត្រុប ដោយយកតាមឈ្មោះរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសសូវៀត-អាល្លឺម៉ង់ ដែលជាអ្នកចុះហត្ថលេខា) ប្រជាជនអេស្តូនី ឡេតូនី និង លីទុយអានី ប្រមាណជា ១លាននាក់បាននាំគ្នាចេញធ្វើបាតុកម្ម ដើម្បីប្រឆាំងនឹងអ្វីដែលពួកគេហៅថាជាការកាន់កាប់ដោយខុសច្បាប់របស់សូវៀត។ មួយឆ្នាំក្រោយមក ប្រទេសទាំងបីក៏បានប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនជាប្រទេសឯករាជ្យពីសហភាពសូវៀត។
ការប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនរបស់ប្រទេសទាំង៣នេះមិនត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលសហព័ន្ធសូវៀតទទួលស្គាល់នោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ បណ្តារដ្ឋមួយចំនួនផ្សេងទៀត រួមមាន ហ្សកហ្ស៊ី អ៊ុយក្រែន អាមេនី និងម៉ុលដាវី ក៏បាននាំគ្នាប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនពីសូវៀតជាបន្តបន្ទាប់ ដោយយកគំរូតាមប្រទេសនៅបាល់ទិក។
ចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់ គឺការប្រកាសឯករាជ្យរបស់រុស្ស៊ី ដែលជារដ្ឋធំជាងគេ មានប្រជាជនច្រើនជាងគេ និង ជាពិសេស មានអំណាចនយោបាយខ្លាំងជាងគេ នៅក្នុងសហភាពសូវៀត។ ការប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនជារដ្ឋឯករាជ្យពីសភាពសូវៀតត្រូវបានចុះហត្ថលេខាដោយលោកប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី បូរីស យែលស៊ីន នៅថ្ងៃទី១២ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៩០។
ប្រឈមមុខនឹងចលនាផ្តាច់ខ្លួននៃបណ្តារដ្ឋសមាជិកទាំង ១៥ របស់សហភាពសូវៀត លោកហ្គ័របាឆូវនៅតែប្រកាន់យកនូវនយោបាយដូចពីមុន គឺជ្រើសរើសយកការចរចា ជាជាងការប្រើកម្លាំងបង្រ្កាប។ នៅក្នុងការចរចានេះ លោកហ្គ័របាឆូវបានលើកឡើងនូវសំណើកំណែទម្រង់ដ៏សំខាន់មួយ ដើម្បីផ្តល់អំណាចដល់រដ្ឋជាសមាជិក ក្នុងការចាត់ចែងកិច្ចការក្នុងរដ្ឋរបស់ខ្លួនស្ទើរតែដូចប្រទេសឯករាជ្យ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវស្ថិតនៅជារដ្ឋសមាជិកសហភាពសូវៀតដូចពីមុនដដែល។
ទោះជាយ៉ាងណា សំណើកំណែទម្រង់របស់លោកហ្គ័របាឆូវនេះត្រូវប្រឈមមុខនឹងការប្រឆាំងពីចរន្តធំៗពីរ។ រដ្ឋចំនួន ៣ គឺ អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាមេនី ហ្សកហ្ស៊ី និងម៉ុលដាវី ទាមទារដាច់ខាតចង់ផ្តាច់ខ្លួនជាប្រទេសឯករាជ្យដាច់ចេញទាំងស្រុងពីសហភាពសូវៀត។
ចំណែកឯក្រុមអ្នកនយោបាយប្រកាន់តឹងនៅក្នុងបក្សកុម្មុយនិស្តសូវៀត ដែលក្នុងចំណោមនោះក៏មានមន្រ្តីកាន់អំណាចធំៗជាច្រើនផងដែរ គឺរួមមាន អនុប្រធានាធិបតី នាយករដ្ឋមន្រ្តី រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងមហាផ្ទៃ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការពារជាតិ និង ប្រមុខក្រសួងចារកិច្ច (KGB) នាំគ្នាប្រឆាំងនឹងជំហរសម្រុះសម្រួលរបស់លោកហ្គ័របាឆូវ ដោយទាមទារឲ្យចាត់វិធានការក្តៅបង្រ្កាបទៅលើចលនាផ្តាច់ខ្លួន ដើម្បីរក្សាអំណាចសហភាពសូវៀតឲ្យនៅខ្លាំងដូចកាលពីមុន។ ដើម្បីសម្រេចតាមបំណងរបស់ខ្លួន ក្រុមនេះក៏បាននាំគ្នារៀបចំគម្រោងការណ៍ ដើម្បីច្បាមយកអំណាចពីលោកហ្គ័របាឆូវ តាមរយៈរដ្ឋប្រហារ។
ថ្ងៃទី១៨ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩១ ក្រុមមេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារបានបញ្ជូនមនុស្សពីម៉ូស្គូ ឲ្យទៅជួបលោកហ្គ័របាឆូវដែលកំពុងសម្រាកលំហែរកាយនៅឯតំបន់គ្រីមេ ដោយបានទាមទារឲ្យលោកប្រកាសដាក់ប្រទេសក្នុងភាពអាសន្ន ដើម្បីដាក់ពង្រាយកម្លាំងទ័ពទៅបង្រ្កាបក្រុមអ្នកទាមទារផ្តាច់ទឹកដី។ លោកហ្គ័របាឆូវបដិសេធ ពួកមេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារក៏បានចាប់លោកដាក់ឃុំនៅក្នុងផ្ទះ ដោយកាត់ផ្តាច់រាល់បណ្តាញទាក់ទងទៅពិភពខាងក្រៅ ហើយមួយថ្ងៃក្រោយមក មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារបានប្រកាសថា លោកហ្គ័របាឆូវមានជំងឺ ហើយបានប្រគល់អំណាចទៅឲ្យគណៈកម្មាធិការមួយ ដែលមានសមាជិក ៨រូប ជាអ្នកគ្រប់គ្រងជាបណ្តោះអាសន្ន ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នាគណៈកម្មាធិការនេះបានប្រកាសដាក់សហភាពសូវៀតទាំងមូលឲ្យស្ថិតក្រោមច្បាប់អាជ្ញាសឹក ព្រមទាំងបញ្ជូនកម្លាំងឲ្យទៅបង្រ្កាបពួកអ្នកទាមទារផ្តាច់ខ្លួនជារដ្ឋឯករាជ្យ។
មកត្រឹមពេលនោះ អ្នកណាក៏ដឹងដែរថា អ្វីដែលកំពុងកើតឡើង គឺជារដ្ឋប្រហារទម្លាក់លោកហ្គ័របាឆូវពីតំណែង។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋប្រហារនេះមានអាយុកាលតែ៣ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ក៏ត្រូវទទួលបរាជ័យទៅវិញ។ បរាជ័យនៃរដ្ឋប្រហារនេះកើតឡើងដោយសារតែមូលហេតុធំៗពីរ គឺការខ្វះគាំទ្រពីសំណាក់មន្រ្តីថ្នាក់ក្រោមទាំងនៅក្នុងជួរកងទ័ព និងក្នុងក្រសួងចារកិច្ច KGB ហើយកាន់តែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺដោយសារតែក្រុមរដ្ឋប្រហារមិនអាចចាប់ខ្លួន លោកបូរីស យែលស៊ីន ប្រធានាធិបតីរុស្ស៊ី ដែលជារដ្ឋដ៏មានអំណាចបំផុតក្នុងសហភាពសូវៀត។
នៅថ្ងៃទី១៩សីហា លោកបូរីស យែលស៊ីន បានចេញមុខប្រកាសបដិសេធមិនទទួលស្គាល់មេដឹកនាំថ្មី ដែលកើតចេញពីអ្វី ដែលលោកហៅថាជារដ្ឋប្រហាររំលោភលើរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ហើយលោកបានអំពាវនាវឲ្យប្រជាជន ព្រមទាំងកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធទាំងអស់ស្តាប់តាមតែបទបញ្ជាចេញដោយរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក។ សេចក្តីប្រកាសរបស់លោកបូរីស យែលស៊ីន បានទទួលនូវការគាំទ្រយ៉ាងច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ពីសំណាក់ប្រជាជន ក៏ដូចជា ពីសំណាក់សហគមន៍អន្តរជាតិ ជាពិសេស ពីសំណាក់មេដឹកនាំប្រទេសមហាអំណាច ដូចជា លោកប៊ូស ប្រធានាធិបតីអាមេរិក លោកហ្វ្រង់ស័រ មីតេរ៉ង់ ប្រធានាធិបតីបារាំង លោកចន មេជ័រ នាយករដ្ឋមន្រ្តីអង់គ្លេស និងលោកអេលមូត កូល អធិកាបតីអាល្លឺម៉ង់។
នៅទីបំផុត មេដឹកនាំរដ្ឋប្រហារក៏ត្រូវបង្ខំចិត្តដោះលែងលោកហ្គ័របាឆូវពីគ្រីមេឲ្យត្រឡប់មកកាន់អំណាចវិញ។ ក៏ប៉ុន្តែ ទោះជាត្រូវបរាជ័យក៏ដោយ រដ្ឋប្រហារនៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៩១នោះ បានធ្វើឲ្យអំណាចនយោបាយរបស់លោកហ្គ័របាឆូវត្រូវធ្លាក់ចុះខ្សោយយ៉ាងខ្លាំង ដោយលោកមានតែតំណែង ចំណែកឯអំណាចពិតប្រាកដត្រូវស្ថិតក្នុងដៃលោកបូរីស យែលស៊ីន។
៤ខែក្រោយរដ្ឋប្រហារ នៅថ្ងៃទី៨ខែធ្នូ រដ្ឋទាំង ១៥ ក្នុងសហភាពសូវៀតក៏បានប្រកាសឯករាជ្យរៀងៗខ្លួន ហើយនៅថ្ងៃទី២៤ធ្នូ រុស្ស៊ី ដោយមានការគាំទ្រពីអតីតរដ្ឋសូវៀតផ្សេងទៀត បានជូនដំណឹងទៅអ.ស.បថា ចាប់ពីពេលនោះទៅ រុស្ស៊ីនឹងកាន់កាប់អាសនៈជាសមាជិកអចិន្ត្រៃយ៍នៃក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអ.ស.ប ជំនួសសហភាពសូវៀត។
មួយថ្ងៃក្រោយមក នៅថ្ងៃទី២៥ធ្នូ ដែលចំថ្ងៃបុណ្យណូអែល លោកហ្គ័របាឆូវបានប្រកាសលាឈប់ពីមុខតំណែងជាប្រធានាធិបតីនៃសហភាពសូវៀត ហើយនៅថ្ងៃទី២៦ធ្នូ ទង់ក្រហម ដែលមានកណ្ដៀវនិងញញួរត្រូវបានគេបង្ហូតចុះពីវិមានក្រេមឡាំង ជំនួសមកវិញដោយទង់ជាតិរុស្ស៊ី។
សហភាពសាធារណរដ្ឋសង្គមនិយមសូវៀត ដែលបានបង្កើតឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៩២២ ក៏ត្រូវរំលាយជាផ្លូវការ ជំនួសមកវិញដោយប្រទេសឯករាជ្យចំនួន ១៥ គឺ រុស្ស៊ី អ៊ុយក្រែន បេឡារុស ហ្សកហ្ស៊ី ម៉ុលដាវី អាមេនី អេស្តូនី ឡេតូនី លីទុយអានី អាស៊ែបៃហ្សង់ កាហ្សាក់ស្ថាន អ៊ូសបេគីស្ថាន តាហ្ស៊ីគីស្ថាន កៀហ្ស៊ីស៊ីស្ថាន និងតួកម៉េនីស្ថាន។