អៀង សារី គឺជាមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដែលចេញមុខចេញមាត់ជាសាធារណៈច្រើនជាងគេ ព្រោះគាត់គឺជាអ្នកទទួលបន្ទុកកិច្ចការបរទេស។ ចំណែកក្នុងបក្សវិញ អៀង សារី ជាសមាជិកគណៈអចិន្រ្តៃយ៍ ដែលជាស្ថាប័នមានអំណាចកំពូលក្នុងការសម្រេចកិច្ចការនានា ក្នុងអំឡុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ ក្នុងចំណោមមេដឹកនាំជាន់ខ្ពស់ខ្មែរក្រហម អៀង សារី គឺជាមនុស្សស្និទ្ធនឹង ប៉ុល ពត ជាងគេ។
អៀង សារី និង ប៉ុល ពត បានស្គាល់គ្នា និងជាមិត្តភ័ក្តិយ៉ាងជិតស្និទ្ធនឹងគ្នា តាំងពីពេលរៀននៅភ្នំពេញ រហូតបានអាហាររូបករណ៍ទៅរៀន នៅប្រទេសបារាំងជាមួយគ្នា។ ប្រពន្ធរបស់ អៀង សារី និង ប្រពន្ធរបស់ ប៉ុល ពត គឺជាបងប្អូនបង្កើតនឹងគ្នា។ ក្រោយពេលវិលត្រឡប់ពីប្រទេសបារាំង ប្តី-ប្រពន្ធ អៀង សារី និង ប៉ុល ពត រស់នៅក្នុងផ្ទះជាមួយគ្នា នៅក្រុងភ្នំពេញ។ ជាទូទៅ អៀង សារី ត្រូវបានគេស្គាល់ថា ជាមេដឹកនាំលំដាប់ទីបី នៃរបបខ្មែរក្រហម បន្ទាប់ពី នួន ជា ដែលជាអនុលេខាបក្ស។
តើ អៀង សារី ជានរណា?
អៀង សារី មានឈ្មោះកំណើតថា គីម ត្រាង ដោយលោកបានកើតនៅឆ្នាំ១៩២៥ នៅខេត្តត្រាវិញ កម្ពុជាក្រោម។ គីម ត្រាង ត្រូវបានឳពុកម្តាយ ប្តូរឈ្មោះមកជា អៀង សារី នៅពេលមករៀននៅកម្ពុជា ដើម្បីឲ្យមានសូរសៀងជាឈ្មោះខ្មែរ។ អៀង សារី បានបន្ថយអាយុបួនឆ្នាំ ដោយប្តូរឆ្នាំកំណើតពី១៩២៥ មក ១៩២៩វិញ ដើម្បីបានចូលរៀននៅសាលាបឋមសិក្សា។
នៅឆ្នាំ១៩៤៥ អៀង សារី បានចូលរៀននៅវិទ្យាល័យស៊ីសុវត្ថិ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ។ អៀង សារី បានប្រឡូកចូលក្នុងនយោបាយ នៅឆ្នាំ១៩៤៦ ដោយបានដឹកនាំក្រុមនិស្សិតប្រឆាំងនឹងអាណានិគមបារាំង។ មួយឆ្នាំក្រោយមក អៀង សារី បានជួបជាមួយ សាឡុត ស ពេលដែល សាឡុត ស បានវិលត្រឡប់ពីអនុវិទ្យាល័យព្រះសីហនុ ខេត្តកំពង់ចាម មករៀននៅសាលាបច្ចេកទេស ហៅ “សាលាដែក” ក្នុងខ័ណ្ឌឫស្សីកែវ។
អៀង សារី និង សាឡុត ស ក៏បានរាប់អានគ្នាជាមិត្តភ័ក្តិយ៉ាងជិតស្និទ្ធ។ យោងតាម លោកកេង វ៉ាន់សាក់ សាឡុត ស និង អៀង សារី បានចូលរួមយ៉ាងសកម្មជួយគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ក្នុងយុទ្ធនាការឃោសនាបោះឆ្នោត នៅឆ្នាំ១៩៤៧។
នៅឆ្នាំ១៩៥០ អៀង សារី ទទួលបានអាហារូបករណ៍ទៅរៀននៅប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ពោលគឺ មួយឆ្នាំក្រោយសាឡុត ស។ អៀង សារី ក៏មិនខុសពី សាឡុត ស ប៉ុន្មានដែរ បានទទួលអាហារូបករណ៍ចេញទៅរៀននៅប្រទេសបារាំង ដោយសារពួកគេគឺជាសកម្មជនគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យ ដែលពេលនោះ កាន់កាប់ក្រសួងអប់រំជាតិ។
ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទុយពី សាឡុត ស ដែលទទួលបានអាហារូបករណ៍ទៅរៀនផ្នែកបច្ចេកទេសអេឡិចត្រូនិច អៀង សារី បានទៅបន្តការសិក្សាថ្នាក់វិទ្យាល័យ ដើម្បីប្រឡងយកសញ្ញាប័ត្របាក់ឌុប។ ឯកសារជាច្រើនបានសរសេរថា ក្រោយពីប្រឡងបាក់ឌុបជាប់ហើយ អៀង សារី បានទៅរៀននៅវិទ្យាស្ថានសិក្សានយោបាយក្រុងប៉ារីស (Institut d’Etudes Politiques de Paris)។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងបញ្ជីឈ្មោះអតីតនិស្សិតដែលបញ្ចប់ការសិក្សាទទួលបានសញ្ញាប័ត្រពីវិទ្យាស្ថាននេះ គេមិនឃើញមានឈ្មោះ អៀង សារី នោះទេ។ នេះមានន័យថា អៀង សារី រៀនមិនបានចប់ ទទួលសញ្ញាប័ត្រផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តនយោបាយ ពីវិទ្យាស្ថាននេះទេ។
មិនយូរប៉ុន្មាន ក្រោយពីបានមកដល់ក្រុងប៉ារីស អៀង សារី និង មិត្តភ័ក្តិម្នាក់ទៀត គឺ រ័ត្ន សាមឿន ក៏បានផ្តួចផ្តើមគំនិតបង្កើតក្រុមនិស្សិតកុម្មុយនិស្តមួយក្រុម ដែលមានឈ្មោះថា “ក្រុមម៉ាក់ស៊ីស”។ ក្រុមនេះតែងតែជួបប្រជុំគ្នានៅក្នុងផ្ទះរបស់ លោកកេង វ៉ាន់សាក់។ នៅក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយវិទ្យុអាស៊ីសេរី លោកកេង វ៉ាន់សាក់ ដែលធ្លាប់ស្គាល់លោក អៀង សារី យ៉ាងច្បាស់តាំងពីកាលនៅភ្នំពេញ បានអះអាងថា អៀង សារី គឺជាមនុស្សមានចរិតកោងកាច និង ផ្តាច់ការ។
លោក អៀង សារី បានរៀបការជាមួយអ្នកស្រី ខៀវ ធីរិទ្ធិ នៅឆ្នាំ១៩៥១
នៅឆ្នាំ១៩៥២ ក្រោយពីរដ្ឋាភិបាលសង្គមរាស្រ្តនិយម បានកាត់ផ្តាច់អាហារូបករណ៍ អៀង សារី រួមជាមួយមិត្តភ័ក្តិមួយចំនួនទៀត ដូចជា ហ៊ូ យន់ និង សុន សេន ជាដើម បានសម្រេចចិត្តបន្តស្នាក់នៅប្រទេសបារាំងតទៅទៀត។ ចំណែកឯ សាឡុត ស និង រ័ត្ន សាមឿន ដែលជាដៃគូរបស់ អៀង សារី បានវិលត្រឡប់មកប្រទេសកម្ពុជាវិញមុន។
នៅឆ្នាំ១៩៥៧ ទើបអៀង សារី និង អៀង ធីរិទ្ធិ វិលត្រឡប់ពីប្រទេសបារាំងវិញ ហើយបានទៅរស់នៅក្នុងផ្ទះជាមួយគ្នានឹង សាឡុត ស និងខៀវ ប៉ុណ្ណារី ដែលត្រូវជាបងស្រីបង្កើតរបស់ អៀង ធីរិទ្ធិ។
អៀង សារី បានចូលធ្វើជាគ្រូបង្រៀននៅវិទ្យាល័យឯកជនមួយឈ្មោះ “វិទ្យាល័យកម្ពុជបុត្រ”។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា អៀង សារី បានលបលួចធ្វើការដោយសម្ងាត់ឲ្យពួកកុម្មុយនិស្ត ដែលពេលនោះបានបង្កើតបក្សមួយដាក់ឈ្មោះថា “ប្រជាជន” ដើម្បីចូលរួមក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ។
នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦០ អៀង សារី បានក្លាយជាសមាជិកគណៈអចិន្ត្រៃយ៍បក្សពលករកម្ពុជា អតីតបក្សប្រជាជនបដិវត្តន៍ខ្មែរ។ នៅពេលនោះ ក្នុងចំណោមសមាជិកគណៈអចិន្ត្រៃយ៍ អៀង សារី គឺជាមនុស្សតែម្នាក់គត់ ដែលមិនមែនជាសមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន។ ការណ៍ដែល អៀង សារី បានចូលក្នុងស្ថាប័នកំពូលនៃបក្សកុម្មុយនិស្តនៅពេលនោះ ប្រហែលដោយសារតែ អៀង សារី គឺជាមិត្តភ័ក្តិរបស់ សាឡុត ស ដែលនៅពេលនោះ គឺជាមេដឹកនាំលំដាប់ទីបី ក្នុងបក្ស និងជាជំនួយការផ្ទាល់របស់ ទូ សាមុត ដែលជាលេខាបក្ស។
នៅក្រោយពេលដែល ទូ សាមុត បាត់ខ្លួន ហើយ សាឡុត ស បានក្លាយជាលេខាបក្ស នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៦៣ អៀង សារី ក៏បានឡើងជាមេដឹកនាំលំដាប់ទីបី បន្ទាប់ពី នួន ជា ដែលជាអនុលេខាបក្ស។ នៅឆ្នាំដដែលនោះ អៀង សារី បានរត់ចេញពីភ្នំពេញ ទៅលាក់ខ្លួនក្នុងព្រៃជាមួយ សាឡុត ស។ គេសង្កេតឃើញថា ជាទូទៅ អៀង សារី តែងតែនៅជាប់ជាមួយនឹង សាឡុត ស។ នៅពេលដែល សាឡុត ស ទៅលាក់ខ្លួនក្នុង មន្ទីរ១០០ ក្នុងស្រុកក្រូចឆ្មារ អៀង សារី ក៏នៅទីនោះដែរ។ អៀង សារី បានប្រើឈ្មោះបដិវត្តន៍ថា “មិត្តវ៉ាន់”។
ការកាត់ទោស
នៅថ្ងៃទី១៩ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៧៩ លោក អៀង សារី ត្រូវបានកាត់ទោសកំបាំងមុខប្រហារជីវិតនិងរឹបអូសយកទ្រព្យសម្បត្តិ ទាំងអស់ដោយតុលាការប្រជាជនបដិវត្តន៍នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ។
លោក អៀង សារី បានទទួលការលើកលែងទោសពីអតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ សម្តេចព្រះ នរោត្តម សីហនុ កាលពីថ្ងៃទី១៤ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៩៦ បន្ទាប់ពីបានដឹកនាំកងទ័ពខ្មែរក្រហមរាប់ពាន់នាក់ ចុះចូលជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ។
តាមអំណាចនៃអង្គជំនុំជម្រះវិសាមញ្ញក្នុងតុលាការកម្ពុជា ឬហៅដោយខ្លីថា សាលាក្តីខ្មែរក្រហម លោក អៀង សារី ត្រូវបានចាប់ខ្លួនចេញពីផ្ទះវីឡារបស់លោកនៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ កាលពីព្រឹកថ្ងៃទី១២ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៧ ។
លោក អៀង សារី ត្រូវបានឃុំឃាំងជាបណ្តោះអាសន្នចាប់តាំងពីពេលនោះមក ។ ការសម្រេចឃុំខ្លួនបណ្តោះអាសន្ន បានធ្វើឲ្យលោក អៀង សារី ប្តឹងជំទាស់ ហើយតាមការគ្រោងទុកសាលាក្តីខ្មែរក្រហមនឹងលើកយកបណ្តឹងជំទាស់របស់ លោក អៀង សារី មកធ្វើសវនាការនៅព្រឹកថ្ងៃច័ន្ទ ទី៣០ ខែមិថុនា ឆ្នាំ២០០៨ ដើម្បីសម្រេចថា តើត្រូវឃុំខ្លួនជាបន្ត ឬត្រូវដោះលែងជាបណ្ដោះអាសន្ន។
មរណៈភាព
អតីតឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងជារដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសខ្មែរក្រហមបានស្លាប់នៅអាយុ៨៧ឆ្នាំនៅមន្ទីរពេទ្យមិត្តភាពខ្មែរសូវៀតក្រុងភ្នំពេញកាលពីថ្ងៃទី១៤ ខែមិនា ឆ្នាំ២០១៣ នៅពេលដែលតុលាការកំពុងតែដំណើរការកាត់ទោសលើរូបគាត់និងជនជាប់ចោទពីរនាក់ទៀតគឺនួន ជា និង ខៀវ សំផន។
សហព្រះរាជអាជ្ញាបញ្ជាក់បន្ថែមថាការសន្និដ្ឋានលើមូលហេតុស្លាប់របស់អៀង សារី ត្រូវបានស្រង់ចេញតាមរយៈរបាយការណ៍វេជ្ជសាស្ត្រ ពីក្រុមគ្រូពេទ្យ និងពីកូនស្រីរបស់អៀង សារី។
លោកនេត្រ ភក្ត្រា អ្នកនាំពាក្យសាលាក្តីខ្មែរក្រហមមានប្រសាសន៍ថាគ្មានមូលហេតុបន្ថែមពីសេចក្តីបំភ្លឺក្នុងការបញ្ចេញព័ត៌មាននេះទេ។ «គ្មានអ្វីក្រៅពីការស្លាប់ដោយធម្មជាតិទេហើយសូម្បីតែក្រុមគ្រួសាររបស់គាត់ក៏បញ្ជាក់ថាការស្លាប់របស់លោកអៀង សារី ដោយសារតែជរាពាធ ក៏ដូចជាជំងឺរបស់គាត់ដែលមានជាយូរណាស់មកហើយ»។
អៀង សារី គឺជាស្ថាបនិកម្នាក់នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យនៃពួកកុម្មុយនិស្តអាវខ្មៅខ្មែរក្រហម។ របបនេះបានបង្កឲ្យប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជាស្លាប់និងត្រូវបានសម្លាប់ចោលយ៉ាងតិច១,៧លាននាក់ចន្លោះពីឆ្នាំ១៩៧៥ដល់ឆ្នាំ១៩៧៩។
ក្នុងអំឡុងពេលជាប់ឃុំឃាំងជាបណ្តោះអាសន្នជាងប្រាំឆ្នាំនិងក្នុងអំឡុងពេលសវនាការអៀង សារី ក៏ដូចជាមេដឹកនាំខ្មែរក្រហមដែលជាប់ឃុំឃាំងដទៃទៀតដែរមិនបានបង្ហាញពីមូលហេតុនៃការស្លាប់របស់ប្រជាពលរដ្ឋកម្ពុជានាសម័យនោះទេ។ អៀង សារី បានបដិសេធឆ្លើយនឹងសំណួរនានានៅក្នុងសវនាការដោយទុកឲ្យសហមេធាវីរបស់ខ្លួនជាអ្នកឆ្លើយជំនួស៕