ប្រទេសក្នុងតំបន់អាស៊ានទាំងអស់សុទ្ធតែត្រូវបានធ្វើអាណានិគមពីបណ្ដាប្រទេសមហាអំណាចផ្សេងៗដូចជាបារាំង និង អង់គ្លេស លើកលែងតែប្រទេសថៃតែមួយប៉ុណ្ណោះ។ ហើយប្រទេសនីមួយៗតែងតែប្រារព្ធនៅទិវារំលឹកថ្ងៃទទួលបានឯករាជ្យរៀងៗខ្លួន។
ក្នុងនោះក៏មានរដ្ឋាភិបាល និង ប្រជាពលរដ្ឋព្រុយណេ ប្រារព្ធទិវាឯករាជ្យជាតិ របស់ពួកគេនៅថ្ងៃទី ២៣ ខែកុម្ភៈ ដើម្បីរំឭកដល់ថ្ងៃដែលពួកគេ ទទួលបានឯករាជ្យភាពពេញលេញពីអង់គ្លេស កាលពីឆ្នាំ១៩៨៤ ។ ជាផ្លូវការ ព្រុយណេ ទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស នៅថ្ងៃទី១ ខែ មករា ឆ្នាំ១៩៨៤ ឯណោះទេ ប៉ុន្តែអង់គ្លេស នៅតែបន្តត្រួតត្រាព្រុយណេ រហូតដល់ថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំដដែល ។ ដូច្នេះទិវាឯករាជ្យជាតិ ត្រូវបានប្រារព្ធនៅថ្ងៃទី២៣ ខែ កុម្ភៈ ទៅវិញ។
ភូមិសាស្ត្រ និង ប្រជាសាស្ត្រ
ប្រទេសព្រុយណេ មានផ្ទៃដី ៥.៧៦៥ គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ស្ថិតនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាសមាជិកមួយ នៃសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឬអាស៊ាន មានព្រំដែនជាប់ប្រទេសម៉ាឡេស៊ី និងឥណ្ឌូ ណេស៊ី ។ ជាប្រទេសមហាសេដ្ឋីប្រេងកាត និងឧស្សាហកម្មជឿនលឿនជាប្រទេសមួយក្នុង ចំណោមប្រទេសទាំងពីរ ( លីប៊ី ) នៅក្នុងលោកដែលគ្មានបំណុលជាតិ ។ ឆ្នាំ២០២០ មាន ប្រជាពលរដ្ឋជាង ៤៤០.០០០ នាក់ ភាគច្រើន ជាអ្នកកាន់ សាសនាអ៊ិស្លាម ភាសាដែល ប្រើច្រើនបំផុត គឺភាសាម៉ាឡេស៊ី ភាសាអង់គ្លេស និងភាសាចិន រាជធានី គឺទីក្រុងបានដាស៊េរី បេហ្គាវ៉ាន់ ។
ប្រវត្តិសាស្ត្រព្រុយណេ
គិតត្រឹមឆ្នាំ១២២៥ កោះប៉ូ-នី (ព្រុយណេ) មានកប៉ាល់ចម្បាំងចំនួន១០០គ្រឿងការពារពាណិជ្ជ កម្មរបស់ខ្លួន ហើយគឺជាអាណាចក្រដ៏សម្បូររុងរឿង ។ ពីចន្លោះសតវត្សរ៍ទី១៥ និង ទី១៧ អំណាចស៊ុលតង់ (ជាងារ ឬឋានៈកំពូល នៃរចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រងរបស់ព្រុយណេ ស្មើនឹងស្តេច) បានឡើងដល់កំពូល ដោយពង្រីកដែនអាណាចក្ររបស់ខ្លួន ពីហ្វីលីពីន ភាគខាងត្បូង ដោយរួមទាំងទីក្រុងម៉ានីល ផង ។ សាសនាអ៊ិស្លាម បានចាក់ប្ញសគល់យ៉ាងរឹងមាំ និង រីកសាយពាសពេញ ព្រុយណេ ត្រឹមសតវត្សរ៍ទី១៦ ។
ការដណ្តើមអំណាចផ្ទៃក្នុង
ប៉ុន្តែព្រុយណេ បានពើបនូវឱនភាព ដោយសារមានទំនាស់ផ្ទៃក្នុង រឿងដណ្តើមរាជបល្ល័ង្គ ខណៈដែលមហាអំណាចអឺរ៉ុប កំពុងវាតទីអំណាច ទៅគ្រប់ទិសទីនៃពិភពលោក ។ អេស្ប៉ាញ បានដណ្តើមយកទីក្រុងម៉ានីល ពីព្រុយណេ ឆ្នាំ១៥៧០ ហើយបង្ខំអោយទីក្រុងនេះ ក្លាយជា ទីក្រុង គ្រិស្តសាសនា វិញ ។
រាជវង្សពីរអង្គ ឈ្មោះ Pengiran Seri Lela និង Pengiran Seri Ratna បានទៅពឹងអេស្ប៉ាញ (ដែលកំពុងធ្វើអាណានិគមលើទីក្រុងម៉ានីល ) អោយជួយដណ្តើមរាជបល្ល័ង្គ ពីបងប្អូនមក អោយខ្លួនវិញ ដោយសន្យាថា ប្រសិនបើខ្លួនបានសោយរាជ្យ នោះនឹងអោយ អេស្ប៉ាញ ធ្វើជាអាណាព្យាបាល ព្រុយណេ ។
អេស្ប៉ាញ បានចាត់ទុកព្រុយណេ ថាជាមជ្ឈមណ្ឌលអ៊ិស្លាម ហើយត្រូវការធនធាន ព្រុយណេផង និងត្រូវការលុបបំបាត់ អ៊ិស្លាមសាសនា ជំនួសដោយការពង្រីកគ្រិស្តសាសនា ផង ទើបនៅឆ្នាំ១៥៧៨ អេស្ប៉ាញ បានប្រកាសសង្គ្រាម ដោយមានគម្រោងវាយប្រហារ កាន់កាប់រាជធានី កូតា បាទូ ដែលជា រាជធានីរបស់ព្រុយណេ នាសម័យនោះ ។
អេស្ប៉ាញ ដែលមានកម្លាំងទ័ពដ៏សន្ធឹកសន្ធាប់ និងមានការឃុបឃិតពីសំណាក់រាជវង្ស ទាំងពីរអង្គ ខាងលើផង បានចូលកាន់កាប់រាជធានី នៅថ្ងៃទី១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ១៥៧៨ ហើយ ស៊ុលតង់ Saiful Rijal ត្រូវបានបង្ខំអោយនិរទេស ទៅ Jerudong ។
នៅក្នុងតំបន់ Jerudong ស៊ុលតង់ Saiful Rijal និងអ្នកដែលមានភក្តីភាពបានរៀបចំផែនការ បណ្តេញពួកអេស្ប៉ាញ ពីព្រុយណេ ។ អេស្ប៉ាញ កាន់កាប់រាជធានី កូតា បាទូមិនបានប៉ុន្មាន ផង ក៏មានផ្ទុះជំងឺរាកមួល ។ ទ្រាំនៅមិនបាន ក៏សម្រេចចិត្តបោះបង់ ព្រុយណេត្រឡប់ទៅទី ក្រុងម៉ានីល វិញ នៅថ្ងៃទី២៦ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៥៧៨ នោះ ។ ប៉ុន្តែមុននឹងចាកចេញពួកគេបាន ដុតបំផ្លាញវិហារអ៊ិស្លាម ដ៏ធំបំផុតលំដាប់លេខ៥ របស់ពិភពអ៊ិស្លាម ។
ព្រះអង្គម្ចាស់ Pengiran Seri Lela ដែលត្រូវបាន អេស្ប៉ាញ លើកបន្តុបជា ស៊ុលតង់ ព្រុយណេ នោះក៏បានសោយទិវង្គត នៅក្នុងខែសីហា ដោយជំងឺរាកមួល ខណៈអ្នកខ្លះសង្ស័យថា ត្រូវគេបំពុល ។
ការធ្លាក់ក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេស
ចាប់ពីឆ្នាំ ១៦៦០-១៦៧៣ ក៏មានសង្គ្រាមស៊ីវិល ប្រឆាំងនឹងអាណានិគម អេស្ប៉ាញ ។ អង់គ្លេស ក៏ចាប់ផ្តើមពង្រីកអំណាចរបស់ខ្លួនដល់ ព្រុយណេ ដែរ ។ អំឡុងទសវត្សរ៍ឆ្នាំ ១៨៨០ ជារយៈពេលឱនភាព នៃអាណាចក្រព្រុយណេ ។ ស៊ុលតង់ បានប្រគល់ តំបន់ Sarawak ទៅអោយក្មួយប្រុសរបស់ខ្លួនគ្រប់គ្រង ។ តំបន់ Sarawak ដែលមានអំណាចកងទ័ពជាង ចេះតែវាតទីដីចូលដែនដីរបស់ ស៊ុលតង់ ។
បារម្ភនឹងសកម្មភាពវាតទីនេះ ស៊ុលតង់ ព្រុយណេ បានពឹងពាក់ អង់គ្លេស អោយជាអ្នក ការពារ តាមរយៈ សន្ធិសញ្ញាមួយនៅថ្ងៃទី ១៧ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៨៨៨ ។ ប៉ុន្តែនៅពេល Sarawak បន្តវាតទី ចូលក្នុងដែនដី ស៊ុលតង់ នោះ អង់គ្លេស មិនអើពើឡើយ ដោយអង់គ្លេសយកលេស ថា ពួកគេសុទ្ធតែជាជនជាតិព្រុយណេ ដូចគ្នា គឺមិនមែនជាការឈ្លានពីសំណាក់បរទេស ។ ប្រការនេះបានសេចក្តីថា ព្រុយណេ បានរត់ចូលក្រោមអាណានិគមអង់គ្លេសដោយខ្លួនឯង និង ដោយគ្មានបានផលអ្វីបន្តិចសោះ ។
ការបាត់បង់តំបន់Sarawak
សហព័ន្ធម៉ាឡេស៊ី ត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅថ្ងៃទី១ ខែ កុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៤៨ ។ អ្នកដឹកនាំខ្លះ នៃអាណាចក្រ ព្រុយណេ ចង់ចូលជាសម្ព័ន្ធ នេះដែរ ។ ប៉ុន្តែនៅឆ្នាំ ១៩៦២ មានចលនាឧទ្ទាម ប្រឆាំងនឹងបំណងខាងលើនេះ ទើប ស៊ុលតង់ សម្រេចចិត្តមិនចូលសម្ព័ន្ធនេះវិញ ។
ប៉ុន្តែតំបន់ Sarawak ដែលហាក់ដូចជាសឹងតែជារដ្ឋដាច់ដោយឡែក ពី ព្រុយណេ ទៅហើយ នៅឆ្នាំ ១៩៦៣ ក៏បានផ្តាច់ខ្លួនជាផ្លូវការចេញពី ព្រុយណេ ហើយ បានទៅចូលរួមក្នុងសម្ព័ន្ធ ម៉ាឡេស៊ី ជាមួយនឹងបូណេអូ ខាងជើង និងសាំងហ្គាពួរ នៅថ្ងៃទី១៦ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦៣ ។ ដែនដី Sarawak ក៏បានក្លាយជាទឹកដី ម៉ាឡេស៊ី ចាប់ពីពេល នោះ រហូតសព្វថ្ងៃនេះហើយ ទឹកដី ព្រុយណេ ក៏រួញនៅតូចប៉ុនសព្វថ្ងៃនេះឯង។
រ៉េស៊ីដង់អង់គ្លេស ត្រូវបានដាក់នៅ ព្រុយណេ ក្រោមកិច្ចសន្យា ជាអាណាព្យាបាល បន្ថែម នៅឆ្នាំ ១៩០៦ ដែលមានតួនាទី ជាអ្នកប្រឹក្សាយោបល់កិច្ចការរដ្ឋបាលដល់ ស៊ុលតង់ ហើយក៏បានពង្រីកអំណាចខ្លាំងទៅៗ ត្រួតត្រាលើ ស៊ុលតង់ ទៀតផង ។ នៅឆ្នាំ១៩២៩ រ៉ែ ប្រេងកាត នៅព្រុយណេ ត្រូវបានរកឃើញ។ នៅឆ្នាំ១៩៤០ ពួកគេអាចផលិតប្រេងឆៅបាន ជាងប្រាំមួយលាន បារ៉ែល ក្នុងមួយឆ្នាំ ។ ប្រេងកាត និងឧស្ម័នធម្មជាតិបានក្លាយជាមូលដ្ឋាន គ្រឹះនៃការអភិវឌ្ឍ និងធនធានរបស់ ព្រុយណេ ចាប់ពីសតវត្សរ៍ទី២០ មក ។
សម័យសង្គ្រាមលោកទី២
ក្នុងយុទ្ធនាការ ដើម្បីរំដោះបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ី អោយរួចផុតពីអាណានិគម អឺរ៉ុប នៅឆ្នាំ ១៩៤១ ជប៉ុន បានចូលខ្លួនទៅក្នុងសង្គ្រាម ហើយសង្គ្រាមលោកលើកទី២ ក៏បានផ្ទុះឡើង ។ នៅថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤១ ជប៉ុន បានឈ្នះអង់គ្លេសនៅ ព្រុយណេ ហើយបានកាន់កាប់ទី នោះជំនួសអង់គ្លេស។ ស៊ុលតង់ នៅរក្សារាជបល្ល័ង្ក ហើយទទួលបានសិទ្ធិអំណាចច្រើនពីជប៉ុន ។ មន្ត្រីដ៏សំខាន់របស់ព្រុយណេ ត្រូវបានបញ្ជូន ទៅហ្វឹកហាត់នៅជប៉ុន ដែលជាផ្នែកមួយ នៃការត្រៀមប្រគល់ឯករាជ្យភាពអោយព្រុយណេ ។ កំពង់ផែ និង អាកាសយានដ្ឋាន ត្រូវបានជប៉ុន ជួសជុលឡើងវិញ ។
នៅឆ្នាំ១៩៤៤ កងទ័ពសម្ព័ន្ធមិត្ត បានចាប់ផ្តើមបើកការវាយលុកដោយការទម្លាក់គ្រាប់បែកទៅលើកងទ័ព ជប៉ុន នៅព្រុយណេ បានបំផ្លិចបំផ្លាញសមិទ្ធផលនានាស្ទើរខ្ទិចគ្មានសល់ ។ បន្ទាប់ពីអាមេរិក ទម្លាក់គ្រាប់បែក បរម៉ាណូ ពីរគ្រាប់ទៅលើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស៊ីម៉ា និងទីក្រុង ណាហ្គាសាគី ប្រទេសជប៉ុនមក នៅឆ្នាំ១៩៤៥ ជប៉ុន បានសុខចិត្តចុះចាញ់សង្គ្រាម ហើយ ព្រុយណេ ក៏ធ្លាក់ទៅក្នុងការ ត្រួតត្រារបស់ អង់គ្លេស ជាថ្មីទៀត ។
ការតាក់តែងច្បាប់រដ្ឋធម្មនុញ្ញ
នៅឆ្នាំ១៩៥៩ រដ្ឋធម្មនុញ្ញថ្មីរបស់ ព្រុយណេ បានចែងប្រកាសថា ព្រុយណេគឺជារដ្ឋស្វ័យគ្រប់គ្រង ខណៈកិច្ចការបរទេស សន្តិសុខ និងការពារជាតិ ស្ថិតនៅក្រោមការកាន់កាប់របស់ អង់គ្លេសនៅឡើយ ។
នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៣ ស៊ុលតង់ អូម៉ា អាលី សាយហ្វ៊ូឌៀន ទី៣ បានបង្កើតគណៈកម្មាធិការមួយ ដែលមានសមាជិក ៧នាក់ ឈ្មោះថា គណៈកម្មាធិការ Tujuh Serangkai ដើម្បីស្ទាបស្ទង់ស្រង់មតិប្រជាពលរដ្ឋ ក្នុងបំណងតាក់តែងរដ្ឋធម្មនុញ្ញសម្រាប់ ព្រុយណេ ។ នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៥៤ ស៊ុតង់ , រ៉េស៊ីដង់ និង បេសកជនជាន់ខ្ពស់អង់គ្លេស បានជួបគ្នា ពិភាក្សា អំពីលទ្ធផលដែលគណៈកម្មាធិការនេះប្រមូលបាន ។ ពួកគេបានព្រមព្រៀងគ្នា អនុញ្ញាតអោយព្រាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញមួយ ។
នៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៥៩ ស៊ុលតង់ អូម៉ា អាលី បានដឹកនាំគណៈប្រតិភូមួយ ទៅទីក្រុង ឡុងដ៍ ដើម្បីពិភាក្សាអំពីរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលត្រូវបានព្រាងឡើងថ្មីៗនោះ ។ មួយរយៈក្រោយមកទើប រដ្ឋាភិបាលអង់គ្លេស ព្រមទទួលយកពង្រាងរដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ ។
នៅថ្ងៃទី២៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥៩ រដ្ឋធម្មនុញ្ញនោះ ត្រូវបានចុះហត្ថលេខាទទួលស្គាល់ នៅឯរាជធានី បានដា ស៊េរី បេហ្គាវ៉ាន់ នៃប្រទេសព្រុយណេ ដោយអោយ ស៊ុលតង់ធ្វើជា ប្រមុខរដ្ឋជាន់ខ្ពស់ ចំណែកអង់គ្លេស នៅកាន់កាប់កិច្ចការបរទេសហើយក្រុមប្រឹក្សាចំនួន ប្រាំត្រូវបានបង្កើតឡើង។
ដំណើរក្នុងការទទួលបានឯករាជ្យពីអង់គ្លេស
តាំងពីរកឃើញអណ្តូងប្រេងកាតមក ព្រុយណេ បានក្លាយជារដ្ឋរីកចម្រើនគ្រប់វិស័យ យ៉ាងឆាប់រហ័ស ។ ដើម្បីឆ្លើយតបទៅនឹងតម្រូវការផែនការអភិវឌ្ឍន៍ជាតិ នៅថ្ងៃទី១៤ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧១ ស៊ុលតង់ បានចាកចេញទៅកាន់ទីក្រុងឡុងដ៍ ដើម្បីពិភាពក្សាអំពីតម្រូវការ ធ្វើវិសោធនកម្មរដ្ឋធម្មនុញ្ញ ដែលបានព្រមព្រៀងកាលពីឆ្នាំ ១៩៥៩ ។
កិច្ចព្រមព្រៀងថ្មីមួយ ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា នៅថ្ងៃទី២៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៧១ ដោយប្រគល់ អោយ ព្រុយណេ នូវការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯងកាន់តែច្រើនថែមទៀត ។ ប៉ុន្តែអង់គ្លេសនៅទទួល ខុសត្រូវលើកិច្ចការបរទេស និង ការពារផ្នែកខាងក្រៅ ហើយអង់គ្លេស និង ព្រុយណេ ទទួលខុសត្រូវរួម ក្នុងកិច្ចការសន្តិសុខ និង ការពារផ្ទៃក្នុងជាតិ ។
នៅថ្ងៃទី៧ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៧៩ សន្ធិសញ្ញាមួយទៀត ត្រូវបានចុះហត្ថលេខា រវាង ព្រុយណេ និងតំណាងអង់គ្លេស ដោយអោយ ព្រុយណេ ទទួលខុសត្រូវលើកិច្ចការអន្តរជាតិ ក្នុងឋានៈ ជារដ្ឋឯករាជ្យ ដោយអង់គ្លេស គ្រាន់តែជាជំនួយការផ្នែកកិច្ចការទូតប៉ុណ្ណោះ ។
នៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៩៨៣ អង់គ្លេស បានប្រកាសថា កាលបរិច្ឆេទ នៃការប្រគល់ ឯករាជ្យភាព ទៅអោយ ព្រុយណេ ទំនងជានឹងធ្វើនៅថ្ងៃទី ១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៤ ។
នៅថ្ងៃទី៣១ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៨៣ ហ្វូងមនុស្សដ៏ធំបានជួបជុំគ្នានៅវិហារ ម៉ូសក៍ ។ នៅកណ្តាល អធ្រាត្រ ឈានចូលថ្ងៃទី១ ខែមករា ឆ្នាំ១៩៨៤ សេចក្តីប្រកាសឯករាជ្យភាព របស់ ព្រុយណេ ត្រូវបានធ្វើឡើង ។
ប៉ុន្តែនោះមិនមែនជាទិវាឯករាជ្យជាតិព្រុយណេឡើយ ដ្បិតដំណើរការអនុវត្តជាក់ស្តែងគឺ អង់គ្លេស នៅតែបន្តត្រួតត្រាព្រុយណេ ផ្នែកខ្លះរហូតដល់ថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩៨៤ នោះ ។ ដោយហេតុនេះ ទើបទិវាឯករាជ្យជាតិ ព្រុយណេ ត្រូវបានប្រារព្ធនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកុម្ភៈ ទៅវិញរហូតមក ៕