ក្រុមអ្នកប្រយុទ្ធរបស់តាលីបង់ កាលពីព្រឹក ថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១ បានចូលកាន់កាប់ទីក្រុងកាប៊ូល និងចូលដល់វិមានប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្គានីស្ថាន ហើយមេដឹកនាំក្រុមប្រដាប់អាវុធនេះ នឹងប្រកាសដាក់ឈ្មោះប្រទេសអាហ្គានីស្ថានបច្ចុប្បន្ន ទៅជាអ៊ិស្លាមអេមីរ៉េតអាហ្វហ្គានីស្ថាន ក្នុងពេលដ៏ឆាប់ៗបន្ទាប់ពីបានធ្វើការគ្រប់គ្រងវិមានប្រធានាធិបតី ក្រោយពីប្រធានាធិបតីអាហ្វហ្គានីស្ថានបានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសកាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែសីហា ឆ្នាំ២០២១នេះ។
តើក្រុមតាលីបង់ជាអ្នកណា និង មានប្រភពមកពីណា?
តាលីបង់ គឺជាក្រុមឧទ្ទាមអ៊ីស្លាមជ្រុលនិយម ដែលបច្ចុប្បន្នមានមូលដ្ឋានធំ នៅក្នុងតំបន់ភ្នំជាប់សងខាងព្រំដែនប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន និង ប៉ាគីស្ថាន ហើយធ្វើសកម្មភាពវាយប្រហារបែបភេរវកម្ម បង្កបញ្ហាអសន្តិសុខ ទាំងនៅក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន និងក្នុងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។
ក្រុមតាលីបង់មានដើមកំណើតដំបូងចេញពីក្រុមមូចាហ៊ីឌីន (Mujahideen) ដែលជាក្រុមឧទ្ទាមគាំទ្រដោយសហរដ្ឋអាមេរិក និងសម្ព័ន្ធមិត្ត ជាពិសេស ប៉ាគីស្ថាន និងអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ក្នុងការប្រយុទ្ធតទល់នឹងកងកម្លាំងរបស់សូវៀត ដែលមានវត្តមានក្នុងប្រទេសអាហ្វហ្កានីស្ថាន នៅក្នុងចន្លោះ ពីឆ្នាំ១៩៧៩ ដល់ឆ្នាំ១៩៨៩ ពោលគឺ ក្នុងអំឡុងសង្រ្គាមត្រជាក់។
នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ៩០ នៅក្រោយពេលដែលសូវៀតដកកងទ័ពចេញពីអាហ្វហ្កានីស្ថាន ក្រុមឧទ្ទាមមូចាហ៊ីឌីនក៏ត្រូវបែកខ្ញែកជាក្រុមផ្សេងៗគ្នា ហើយក្រុមតាលីបង់ក៏លេចមុខឡើង ចេញពីក្រុមមូចាហ៊ីឌីន ដែលទទួលបានការហ្វឹកហ្វឺនពីសំណាក់ប៉ាគីស្ថាន ហើយមានមូលដ្ឋានធំ នៅតំបន់ប៉ែកខាងជើងប្រទេសប៉ាគីស្ថាន។
នៅពេលនោះ បើទោះបីជាសូវៀតដកកងទ័ពចេញពីអាហ្វហ្កានីស្ថានទៅហើយក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្តែ ប៉ាគីស្ថាននៅតែបន្តជួយក្រុមតាលីបង់ដោយសម្ងាត់ ដោយផ្តល់គ្រឿងសព្វាវុធ និងការហ្វឹកហ្វឺន តាមរយៈទីភ្នាក់ងារចារកិច្ចប៉ាគីស្ថាន (ISI)។ គោលដៅរបស់ប៉ាគីស្ថាន គឺចង់យកពួកតាលីបង់ធ្វើជាកូនជឹង ដើម្បីគ្រប់គ្រងអាហ្វហ្កានីស្ថានបន្តពីសហភាពសូវៀត។
នៅឆ្នាំ១៩៩៤ ដោយទទួលបានការហ្វឹកហ្វឺនពីសំណាក់ទីភ្នាក់ងារចារកិច្ចប៉ាគីស្ថាន និងជំនួយផ្នែកហិរញ្ញវត្ថុពីសំណាក់អារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត ព្រមទាំងឆ្លៀតក្នុងឱកាសដែលអាហ្វហ្កានីស្ថានកំពុងស្ថិតក្នុងភាពអនាធិបតេយ្យ ដោយរដ្ឋាភិបាលក្រុងកាប៊ុលក៏មិនអាចគ្រប់គ្រងប្រទេសបានពេញដៃពេញជើង ចំណែកឯអតីតក្រុមឧទ្ទាមមូចាហ៊ីឌីនក៏កំពុងតែប្រកាប់ប្រចាក់គ្នាឯង ក្រុមតាលីបង់ក៏បានក្លាយទៅជាកម្លាំងឧទ្ទាមដ៏ធំមួយ ដែលបានច្បាំងពង្រីកទឹកដីកាន់តែធំ ពីមួយថ្ងៃទៅមួយថ្ងៃ រហូតឈានទៅវាយដណ្តើមកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុល នៅឆ្នាំ១៩៩៦។ ក៏ប៉ុន្តែ រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់មិនត្រូវសហគមន៍អន្តរជាតិទទួលស្គាល់នោះទេ ហើយប៉ាគីស្ថាន គឺជាប្រទេសមួយ ក្នុងចំណោមប្រទេសតែ ៣គត់ ដែលទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ថាជារដ្ឋាភិបាលស្របច្បាប់ នៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ ប្រទេសពីរទៀត ដែលទទួលស្គាល់រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ គឺអារ៉ាប៊ីសាអ៊ូឌីត និងអារ៉ាប់រួម។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាមានការទទួលស្គាល់ដោយប្រទេសតែ៣ក៏ដោយ ពួកតាលីបង់នៅតែអាចបន្តកាន់អំណាចបានជាច្រើនឆ្នាំ ដោយបានអនុវត្តច្បាប់អ៊ីស្លាមយ៉ាងតឹងរ៉ឹងបំផុត។ ទង្វើរបស់រដ្ឋាភិបាលតាលីបង់ ដែលនាំឲ្យសហគមន៍អន្តរជាតិថ្កោលទោសខ្លាំងក្លាបំផុតនោះ គឺការវាយកម្ទេចពុទ្ធរូបដ៏ធំៗចំនួនពីរ កាលពីដើមឆ្នាំ២០០១។ ពុទ្ធរូបដែលមានកម្ពស់ពី ៣៨ម៉ែត្រ ទៅ ៥៣ម៉ែត្រ និងមានចំណាស់រាប់ពាន់ឆ្នាំ។
ចំណុចដែលគួរឲ្យកត់សម្គាល់មួយទៀត គឺទំនាក់ទំនងដ៏ជិតស្និទ្ធ រវាងពួកតាលីបង់ និងអូសាម៉ា បិនឡាដិន មេដឹកនាំក្រុមភេរវជនអន្តរជាតិអាល់កៃដា។ នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលពួកតាលីបង់កាន់អំណាច ទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថានត្រូវបានពួកអាល់កៃដាយកមកធ្វើជាទីជម្រក កន្លែងហ្វឹកហាត់ និងរៀបចំផែនការវាយប្រហារនៅបរទេស។
ហេតុដូច្នេះហើយបានជា នៅក្រោយពីមានការវាយប្រហារភេរវកម្ម នៅថ្ងៃទី១១កញ្ញា ឆ្នាំ២០០១ សហរដ្ឋអាមេរិក និងអង្គការអូតង់ក៏បានលើកទ័ពចូលឈ្លានពានអាហ្វហ្កានីស្ថាន ហើយផ្តួលរំលំរដ្ឋាភិបាលតាលីបង់។
ក្រោយពីត្រូវបណ្តេញចេញពីអំណាច ពួកតាលីបង់ក៏បានរត់ទៅសម្ងំលាក់ខ្លួន នៅក្នុងតំបន់ភ្នំ ហើយរៀបចំពង្រឹងកម្លាំងឡើងវិញ ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងកងទ័ពជាតិ ក៏ដូចជាកម្លាំងអន្តរជាតិ ដែលឈរជើងនៅអាហ្វហ្កានីស្ថាន។
នៅក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ជាង ២០ឆ្នាំ ក្រោយពីកងទ័ពអាមេរិកចូលឈ្លានពាន និងកាន់កាប់អាហ្វហ្កានីស្ថាន ក្រុមឧទ្ទាមតាលីបង់ នៅតែអាចធ្វើព្យុះ ធ្វើភ្លៀង បង្កបញ្ហាអសន្តិសុខ នៅស្ទើរតែពាសពេញទឹកដីអាហ្វហ្កានីស្ថាន។ សូម្បីតែប៉ាគីស្ថាន ដែលធ្លាប់ជាអ្នកជួយហ្វឹកហ្វឺន និងជ្រោមជ្រែងកាលពីមុននោះ ក៏ត្រូវពួកតាលីបង់ធ្វើការវាយប្រហារជាញឹកញាប់ដែរ ហើយជាទូទៅ រាល់សកម្មភាពវាយប្រហារនៅក្នុងទឹកដីប៉ាគីស្ថាន តែងតែត្រូវបានក្រុមតាលីបង់អះអាងថា ជាការសងសឹកទៅនឹងរដ្ឋាភិបាលក្រុងអ៊ីស្លាម៉ាបាត ដែលសហការជាមួយអាមេរិក ក្នុងការវាយប្រហារទៅលើទីតាំងរបស់ពួកគេ។
ការកាន់កាប់ប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានជាលើកទី២
កងទ័ពឧទ្ទាមនេះចូលកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុលបានទាំងស្រុងកាលពីយប់ថ្ងៃអាទិត្យ ទី១៥ សីហា គឺកងកម្លាំងឧទ្ទាមនេះបានប្រកាសបិទបញ្ចប់សង្គ្រាមនៅទូទាំងប្រទេសដោយសន្យាថាធ្វើឲ្យប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថានមានសន្តិភាពឡើងវិញ។
អ្នកនាំពាក្យការិយាល័យនយោបាយតាលីបង់ លោក Mohammad Naeem បានបញ្ជាក់ប្រាប់បណ្ដាញផ្សាយព័ត៌មាន Aljazeera ថា ការប្រយុទ្ធដើម្បីសេរីភាព និងទឹកដីរបស់រដ្ឋឥស្លាមបានបិទបញ្ចប់ហើយ។ តាមមន្ត្រីតាលីបង់រូបនេះ កងទ័ពតាលីបង់ប្រកាសឱ្យជនស៊ីវិល និងកងទ័ពរបស់រដ្ឋាភិបាលចាញ់សង្គ្រាម ត្រូវប្រគល់អាវុធមកឱ្យរដ្ឋាភិបាលថ្មី ដោយសន្យាថានឹងមិនធ្វើទុក្ខបុកម្នេញអ្វីឡើយ ហើយធានាថាការដឹកនាំនៃរបបតាលីបង់ថ្មីនេះនឹងមានសុវត្ថិភាព។
នៅព្រឹកថ្ងៃចន្ទ ទី១៦ ខែសីហា ពួកតាលីបង់ បានវាយកាន់កាប់រដ្ឋធានីកាប៊ុលបានយ៉ាងងាយ និងគ្រប់គ្រងបានទាំងស្រុងដោយពុំមានការបាញ់តដៃពីកងទ័ពនៃរដ្ឋាភិបាលចាញ់សង្គ្រាមនោះទេ ដោយពួកតាលីបង់ បានរឹបអូសឃ្លាំងអាវុធជាច្រើនកន្លែងនៅក្រុងកាប៊ុល។ មន្ត្រីតាលីបង់បញ្ជាក់ថា ប្រជាជនមិនត្រូវមានអាវុធក្នុងផ្ទះទេ គឺមិនដូចមុនទេ ព្រោះពេលនេះរដ្ឋាភិបាលថ្មីធានានូវសុវត្ថិភាពជូនបានហើយ។
តែយ៉ាងណា មុនការកាន់កាប់បានទាំងស្រុង រដ្ឋធានីកាប៊ុលគឺយ៉ាងហោចណាស់មានការចរចាមួយកើតឡើងរវាងប្រធានាធិបតី អាស្រាហ្វ ហ្កានី ជាមួយមេដឹកនាំតាលីបង់នៅវិមានប្រធានាធិបតី។ ក្នុងការចរចានេះហើយដែលមើលទៅលោក អាស្រាហ្វ ហ្កានី បានស្នើទៅតាលីបង់កុំផ្ទុះអាវុធ ហើយលោកសន្យាប្រកាសផ្ទេរអំណាច និងប្រគល់វិមានប្រធានាធិបតីឲ្យមេដឹកនាំតាលីបង់។ ក្នុងហេតុផលនេះ បាននាំឱ្យលោកប្រធានាធិបតីចាញ់សង្គ្រាម មានឱកាសបានភៀសខ្លួនចេញពីប្រទេសដោយបានលួចចាកចេញស្ងាត់ៗពីទីក្រុងកាប៊ុល។
ក្រុមតាលីបង់ដែលប្រកាសដណ្តើមបានអំណាចទាំងស្រុងនៅអាហ្វហ្គានីស្ថាន សន្យាថារបបរបស់ខ្លួននឹងគោរពសិទ្ធិមនុស្ស គោរពសិទ្ធិស្ត្រី អ្នកកាសែត និងគោរពមន្ត្រីទូតបរទេសទាំងអស់ដោយមិនមានគំនុំសងសឹកអ្វីឡើយ។
ប្រទេសជាច្រើនបានអំពាវនាវឱ្យគ្រប់ភាគីពាក់ព័ន្ធគោរព និងសម្របសម្រួលការចាកចេញរបស់ជនបរទេស និងជនជាតិអាហ្វហ្គានីស្ថានដែលចង់ចាកចេញ។
ប្រទេសចំនួន៦០ ត្រូវបានរាយការណ៍ថាបានអំពាវនាវឱ្យរាល់ប្រទេសជិតខាងទាំងអស់ជួយសម្រួលការភៀសខ្លួនរបស់ប្រជាជនអាហ្វហ្គានីស្ថានផងដែរ។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍នោះបានសង្កត់ធ្ងន់ថា អ្នកដែលមានអំណាច និងសិទ្ធិអំណាចនៅទូទាំងប្រទេសអាហ្វហ្គានីស្ថាន ត្រូវទទួលខុសត្រូវចំពោះការការពារជីវិតមនុស្ស ទ្រព្យសម្បត្តិ និងការស្ដារឡើងវិញភ្លាមៗនូវសន្តិសុខ និងសណ្ដាប់ធ្នាប់ស៊ីវិល ហើយផ្លូវថ្នល់ ព្រលានយន្តហោះ និងការឆ្លងកាត់ព្រំដែនត្រូវតែនៅតែបើកចំហ ហើយភាពស្ងប់ស្ងាត់ត្រូវតែរក្សា។
លោក Suhail Shaheen អ្នកនាំពាក្យ និងជាអ្នកចរចាតាលីបង់ បានប្រាប់សារព័ត៌មាន The Associated Press ថា ពួកតាលីបង់ នឹងធ្វើកិច្ចចរចានៅប៉ុន្មានថ្ងៃខាងមុខនេះក្នុងគោលបំណងបង្កើតរដ្ឋាភិបាលអ៊ីស្លាមដោយបើកចំហរួបរួមគ្នា។